Waarom we woorden afkorten
George Kingsley Zipf, een Amerikaanse taalwetenschapper die in de eerste helft van de twintigste eeuw werkzaam was aan Harvard, liet zien dat veelvoorkomende woorden vaak korter zijn dan minder vaak voorkomende woorden. Vergelijk bijvoorbeeld geluk met serendipiteit, of groot met gigantisch. De reden hiervoor is dat taalgebruikers zich laten leiden door het principe van minste inspanning. Daardoor heeft het woord auto het langere automobiel vervangen, en zijn mobiel of telefoon gebruikelijker in informele gesprekken dan de volledige constructie mobiele telefoon. Er is bewijs dat alle menselijke talen zo werken.
In tijden van een pandemie is het dus niet zo vreemd dat mensen in hun dagelijkse communicatie afkortingen als corona gaan gebruiken in plaats van coronavirus. Een recent onderzoek van het Oxford English Dictionary laat zien dat het gebruik van het korte corona in het Engels de afgelopen maanden een vlucht heeft genomen. Daarnaast wordt de betekenis vaak opgerekt van verwijzend naar het coronavirus zelf tot verwijzend naar de ziekte, pandemie en sociale crisis die het virus veroorzaakt heeft.
Sprekers van Australisch Engels zijn waarschijnlijk kampioen in het zo min mogelijk inspanning leveren. Zij zijn met een nóg verder ingekorte vorm op de proppen gekomen; rona. Je kunt bijvoorbeeld zeggen, Ik zit in iso [zelfisolatie] vanwege rona.
Hoe verschillende talen het aanpakken
De afgekorte vorm corona is gangbaar in veel verschillende talen, zoals het Bengali, Hebreeuws, Indonesisch, Malayam en Roemeens. Ook in het Nederlands, Duits, Deens en Zweeds is corona populair geworden. Het komt vooral veel voor in samenstellingen – woorden die bestaan uit twee of meer losse woorden. Nederlanders spreken bijvoorbeeld van coronapatiënten, coronadoden en coronatesten. We moeten ons houden aan coronaregels en omgaan met de coronacrisis. Kortom, we leven in de coronatijd.
Het korte corona is minder gebruikelijk in talen waar het woord al een andere populaire betekenis had, zoals ‘kroon’ in, bijvoorbeeld, het Italiaans, Pools en Russisch. Dit taalkundige toeval is het onderwerp van veel grappen. In één van die grappen wordt Prins Charles, die positief getest werd op het coronavirus, op de hak genomen: Una vita ad aspettare una corona e si prende quella sbagliata “je hele leven wachten op de kroon, en dan de verkeerde pakken.” Of een grap die populair is onder Spaanse tegenstanders van de monarchie: Ojalá salgamos de esta sin virus y sin Corona “Ik hoop dat we hieruit komen zonder het virus en zonder Kroon.” Daarnaast moeten we natuurlijk de rol van biermerk Corona niet onderschatten. Sommige bierfans gebruiken het woord corona daarom liever niet in de betekenis van ‘coronavirus’. Door dit alles zijn er mensen die de voorkeur geven aan covid, van COVID-19, hoewel die term vaak gezien wordt als formeler en technischer.
Een echt succesverhaal vinden we in het Chinees. De volledige naam voor het coronavirus in deze taal is xin-xing guan-zhuang bingdu, wat ‘nieuw-type kroonvormig virus’ betekent. Overduidelijk niet de meest handige term voor dagelijks gebruik. Professor Danquing Liu, directeur van het Taalwetenschappelijk Instituut van de Chinese Academie voor de Sociale Wetenschappen, voorspelde aan het begin van de pandemie dat de vorm xin-guan ‘nieuwe kroon’ populair zou worden omdat het kort is en het meest informatief (artikel gepubliceerd in de rubriek Jinri Yuyanxue “Linguistics Today” op WeChat, de meest populaire social media app van China). Die voorspelling is uitgekomen. Xinguan wordt nu officieel erkend door de volksgezondheidsautoriteiten en wordt overal gebruikt.
Humor tegen het virus
Natuurlijk kan het principe van minste inspanning niet alle veranderingen in taal verklaren. Onze pogingen om inspanning te beperken wegen we af tegen onze hang naar expressiviteit en plezier. Het is dus niet verrassend dat de pandemie ook voor allerlei hilarische namen voor het virus heeft gezorgd. Sommige sprekers van het Braziliaans-Portugees spreken bijvoorbeeld van het coronga vírus (coronga is een soort vis). Het wat meer cynische boomer remover (‘babyboomer verwijderaar’) wordt gebruikt door jonge Amerikanen. Deze benaming verwijst naar het feit dat vooral de naoorlogse generatie van de babyboomers wordt getroffen door het virus. Twittergebruikers spreken het virus zelfs aan als mens: “Mevrouw Rona, ga alsjeblieft weg!”.
Welke taalinnovaties zullen blijven hangen na de pandemie? De tijd zal het leren. Desondanks kunnen vindingrijke termen en woordgrapjes ons helpen de moed erin te houden tijdens deze crisis, ook al zijn ze misschien geen lang leven beschoren. Dus, hou het kort en simpel, maar wees creatief!
De hier gepresenteerde informatie is afkomstig van een gesprek op de Lingtyp-mailinglijst. De schrijver is alle bijdragers zeer dankbaar.
Verder lezen
– Bentz, C., & Ferrer Cancho, R. (2016). Zipf’s law of abbreviation as a language universal. In Proceedings of the Leiden workshop on capturing phylogenetic algorithms for linguistics (pp. 1-4). University of Tübingen. Link
– Den Boon, T. (2020). Coronawoordenboek. Taalbank. Geraadpleegd via: Link
– Oxford English Dictionary (2020). Corpus analysis of the language of Covid-19. Link
Schrijver: Natalia Levshina
Redacteur: Francie Mandhardt, Greta Kaufeld
Nederlandse vertaling: Lynn Eekhof
Duitse vertaling: Barbara Molz, Björn Wiemer
Eindredactie: Merel Wolf
