Hier zijn een paar voorbeelden:
– Rest I need. (“Rust ik heb nodig” ≈ Ik heb rust nodig)
– To his family, send him. (“Naar zijn familie, stuur hem” ≈ Stuur hem naar zijn familie)
– Hard to see, the dark side is. (“Moeilijk te zien, de duistere kant” ≈ De duistere kant is moeilijk te zien)
– Earned it, I have. (“Het verdiend heb ik” ≈ Ik heb het verdiend)
Deze woordvolgorde heeft de aandacht getrokken van veel taalkundigen. Met deze tekst wil ik je ervan overtuigen dat het daadwerkelijk buitenaards is.
Menselijke taalgebruikers plaatsen delen van een zin die met elkaar te maken hebben gewoonlijk dichtbij elkaar. Op deze manier maken ze taalverwerking efficiënter (zie hier, hier en hier). Woorden in een zin vormen ‘afhankelijkheidsparen’, waarbij één woord vaak het hoofd en het andere de afhankelijke is. Als de afstand tussen de woorden van een paar klein is, is onze communicatie efficiënter, omdat we de onvolledige afhankelijkheden niet lang hoeven te onthouden.
Laten we een voorbeeldzin gebruiken: I need rest (“Ik heb rust nodig”). Het werkwoord need (‘nodig hebben’) is het hoofd van het onderwerp I (wie heeft er iets nodig?: ‘ik’) en het hoofd van het lijdend voorwerp is rest (wat heb ik nodig?: ‘rust’). We kunnen deze afhankelijkheden als volgt visualiseren:
De lengte van de afhankelijkheid tussen het onderwerp I en het werkwoord need is één woord. De afhankelijkheid tussen het werkwoord need en het lijdend voorwerp rest is ook één woord. De totale afstand is daarmee 1 + 1 = 2 woorden.
Nu wenden we ons tot dezelfde zin in het ‘Yodaans’: Rest I need.
Net als in de normale Engelse zin is de afstand tussen het onderwerp I en het werkwoord need één woord. Echter, de afstand tussen het lijdend voorwerp rest en het werkwoord need is nu twee woorden. De totale afstand is 1 + 2 = 3 woorden. Deze zin is dus moeilijker om te verwerken dan de zin met de gebruikelijke woordvolgorde.
Een kwantitatief onderzoek dat naar verschillende Star Wars scripts keek, heeft laten zien dat de afhankelijkheden in het Yodaans gemiddeld langer zijn dan in het Engels dat mensen spreken. Het Yodaans is daarom moeilijker om te verwerken voor een mens.
Een ander bijzonder buitenaardse eigenschap van het Yodaans heeft te maken met de hoeveelheid variatie in de woordvolgorde. Als Yoda praat, is de woordvolgorde soms vreemd zoals in de zinnen hierboven, maar op sommige andere momenten is de woordvolgorde normaal, zoals in:
– Master Obi-Wan has lost a planet. (“Meester Obi-Wan is een planeet verloren.”)
– A Jedi’s strength flows from the Force. (“De kracht van een Jedi komt van de Force.”)
De beroemde zin May the Force be with you (“Moge de Force met je zijn”) heeft ook de menselijke woordvolgorde. De constante afwisseling tussen Yodaans en Engels zorgt voor veel variatie. Soms wordt het onderwerp gevolgd door het lijdend voorwerp, zoals in het standaard Engels (I need rest), en soms is het andersom (Rest I need). Het Yodaans is wat dit betreft eigenlijk vergelijkbaar met talen als het Oudgrieks, Tsjechisch, Hongaars of Litouws. In deze talen komen namelijk zowel de volgorde [onderwerp + lijdend voorwerp] als [lijdend voorwerp + onderwerp] regelmatig voor. Veel variatie in woordvolgorde is van zichzelf dus niet erg buitenaards. Echter, talen met veel variatie in woordvolgorde hebben vaak ook een uitgebreid naamvalsysteem, wat het voor de luisteraar makkelijk maakt om te bepalen wie wat met wie deed. Kijk maar naar dit voorbeeld uit het Russisch, dat ook veel naamvallen gebruikt:
Mash-a ljubit mam-u
Masha-ONDERWERP houdt van mama-LIJDEND VOORWERP
“Masha houdt van mama”.
Masha staat in de nominatieve naamval, wat gebruikelijk is voor een onderwerp, en mama staat in de accusatieve naamval die gebruikelijk is voor een lijdend voorwerp. Met deze naamvalsmarkering kun je de woorden in iedere volgorde plaatsen die je maar wilt; je gesprekspartner zal je begrijpen.
Talen zonder naamval daarentegen – zoals het Engels of Mandarijn Chinees – zijn afhankelijk van een vaste woordvolgorde om duidelijk te maken wie het onderwerp en wat het lijdend voorwerp is. Het Yodaans heeft net als het Engels geen naamvalsmarkering. De combinatie van veel variatie in woordvolgorde en een gebrek aan naamvallen, maakt Yoda’s taalgebruik echt buitenaards.
Het Nederlands heeft overigens ook geen noemenswaardige naamvallen maar staat wel enige flexibiliteit toe wat betreft de volgorde van onderwerp en lijdend voorwerp. Stel je voor dat je Nederlandse vriendin plotseling tegen je zegt: Kijk, dat is Brad Pitt! Dan voegt ze er dromerig aan toe: Deze man wil elke vrouw ontmoeten. Deze zin kan op twee manieren opgevat worden: “Elke vrouw wil deze man ontmoeten” en “Deze man [= onderwerp] wil elke vrouw [= lijdend voorwerp] ontmoeten”. Is het Nederlands dan stiekem ook buitenaards? Niet echt. Als we naar authentieke Nederlandse teksten kijken, kunnen we zien dat de positie van het onderwerp en het lijdend voorwerp veel meer vastligt dan in het Oudgrieks, Tsjechisch, Hongaars en Litouws. Daarnaast helpt intonatie ons om de zin goed te begrijpen. Het risico op een misverstand is zo toch wat kleiner dan je in eerste instantie zou verwachten.
Kortom, de makers van Yoda zijn erin geslaagd zijn taalgebruik echt buitenaards te maken. Dus als je een taal wilt bedenken die gesproken wordt in een sterrenstelsel hier ver, ver vandaan en nog op een overtuigende manier ook, zorg er dan voor dat de taal moeilijk te verwerken is voor een mens.
Verder lezen
– Ferrer i Cancho, R. 2004. Euclidean distance between syntactically linked words. Physical Review E 70: 056135. Link
– Futrell, R., K. Mahowald, E. Gibson. 2015. Dependency length minimization in 37 languages. PNAS 112 (33): 10336-10341. Link
– Levshina, N. 2019. Universal Dependencies in a galaxy far, far away… What makes Yoda’s English truly alien. Proceedings of the Third Workshop on Universal Dependencies (UDW, SyntaxFest 2019), Paris, 35-45. Link
– Levshina, N. 2019. Token-based typology and word order entropy: A study based on Universal Dependencies. Linguistic Typology 23(3): 533–572. Link
– Liu, H. 2008. Dependency Distance as a Metric of Language Comprehension Difficulty. Journal of Cognitive Science 9(2): 159-191. Link
Schrijver: Natalia Levshina
Redacteur: Merel Wolf
Nederlandse vertaling: Dennis Joosen
Duitse vertaling: Julia Misersky
Eindredactie: Merel Wolf
